Д.Ганхуяг: Наадмаар морины сэрвээний хэмжилт болон шүдэлгээг камерын өмнө нээлттэй явуулна

Батлан хамгаалах яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга, бригадын генерал  Д.Ганхуягийн "Зууны мэдээ" сонинд өгсөн ярилцлагаас наадмын хурдан морины уралдаантай холбоотой мэдээллийг онцлон хүргэе. 
-Үндэсний их баяр наадам дөхөж байна. Та Хурдан морины салбар хорооны даргаар ажилладаг. Морины хэмжилт, шүдэлгээтэй холбоотой маргаан жил бүр сөхөгддөг. Энэ жилийн бэлтгэлийг хэрхэн хангаж байна вэ?  

-Хурдан морины салбар хорвоог гурав дахь жилдээ ахалж байна. Эхний жил цар тахлын нөхцөл байдлаас болоод наадам хойшилсон. Өнгөрсөн жил Ардын хувьсгалын 100, 101 жилийг хамтатган тэмдэглэлээ. 2022 оны зургадугаар сарын 28- д батлагдсан  Үндэсний баяр наадмын тухай хуулийн 10.11, Үндэсний хурдан морины бүртгэл нь Малын генетик нөөцийн тухай хуулийн 5.7-д заасан нэгдсэн сангийн бүрэлдэхүүн хэсэг байх бөгөөд бүртгэлийг хүнс, хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хурдан морины чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг мэргэжлийн холбоотой хамтран гүйцэтгэнэ гэж заасан.

Мөн Монгол үүлдрийн адууны стандартыг шинэчлэн боловсруулж, батлуулах хүртэл хугацаанд Үндэсний их баяр наадмын үндэсний хурдан морины уралдааныг хуульд заасны дагуу Засгийн газраас баталсан дүрмээр зохицуулна. Харин адуун сүргийг 2025 оны зургадугаар сарын 01-ний өдрийн дотор бүртгүүлэх ажлыг Засгийн газар зохион байгуулна гэж заасан байдаг. Үүний дагуу Засгийн газрын 2022 оны 257 дугаар тогтоолоор Үндэсний их баяр наадмын хурдан морины уралдааны дүрэм гарч сэрвээгээр хэмжиж уралдахаар болж хурдан морины салбар хороо зохион байгуулж ажилласан. Цаашид монгол морины сантай болчихвол шууд сангаас мэдээллийг нь аваад сэрвээг нь хэмжих шаардлагагүйгээр уралдуулах боломж бүрдэх юм.

Энэ жилийн хувьд сэрвээний өндрөөр хэмжих дүрмээ баримтална. Хуучин хаалттайгаар, палкаар хэмждэг байсан бол өнгөрсөн жил олон түмний нүдэн дээр ил “шилэн” болгож наадмын талбай дээр байршуулсан дэлгэцээр хэмжилтийг цацсан мөн цахим сүлжээгээр шууд дамжуулсан. 

Одоо ч гэсэн ухраагаад үзэж болно. Ингэж бүх процессыг ил болгосон нь ард түмэнтэй ойлголцох боломжтой болж элдэв асуудал гараагүй.  Сэрвээ хэмжихэд өмнө нь төрийн тусгайгийнхан хамгаалдаг байсан бол өнгөрсөн жилээс болиулж дүүргийн дүйцүүлэх албаны цэргүүдийг байлцуулдаг болсон. 

 

-Өнгөрсөн жил соёолон насны шүдэлгээнд будилаан гарч түрүүлсэн морь хасагдсан шүү дээ. Шүдэлгээ буруу хийснээс уяачдын бүтэн жилийн хөдөлмөр салхинд хийсэх эрсдэлтэй. Энэ жил хэрхэн зохион байгуулах вэ?  

-Шүдэлгээн дээр хөрөнгө мөнгөний хүрэлцээгүйгээс болж өнгөрсөн жил камер тавьж чадаагүй. Энэ жил бүрэн камержуулж байгаа. Ер нь нууж хаагаад байх зүйлгүй. Бүгдийг нээлттэй “шилэн” болгоно. Түрүү жил соёолонд шүдлэнг оруулж уралдуулсан зөрчил гарсан боловч бид газар дээр нь хасаж дараагийн морийг урагшлуулан бариад оруулсан. Мөн Хүнс хөдөө аж ахуйн яамнаас томилогдсон шүдэлгээ хийх мэргэжлийн хүмүүст анхааруулга өгч ажилласан. Дахиж ийм төрлийн зөрчил гарахгүй байх гэж итгэж байгаа. Дүрмэнд энэ жил шинэ зохицуулалт орж байгаа. Хурдан морь уралдаад барианд орж ирэхэд эхний таван морийг дахиад шүдэлнэ. Өөрөөр хэлбэл, морийг гарааны зурхай руу гарах, барианд орж ирэхэд хоёуланд нь шүдлэх юм. Морины шүдэлгээг ХХААЯ-наас томилогдсон мэргэжлийн гурван хүн хийдэг. Энэ жил камержуулах учраас илүү ил тод болно.  

-Сэрвээ хэмжихээр уяачдын зүгээс нэлээн маргаан үүсдэг. Сэрвээний өндөр хүрэхгүй байна гэх асуудал ч гарсан?  

-Зарим уяачид мориныхоо сэрвээг шивсэн тохиолдол гарсан. Хэмжихээр хөндүүрлэж эмзэглэдэг. Сайн анзаарвал мориныхоо туурайг хуурайдсан тохиолдол ч  гарч байх жишээтэй. Гэхдээ харьцангуй цөөн  л дөө. Тиймээс төрийн наадамдаа ард олонтойгоо сайхан наадаж баярлах учиртай болохоос элдэв санаа хэрэггүй гэдгийг уяачиддаа уриалмаар байна. Хурдан морины салбар хорооны дэд хэсгүүд наадам болохоос гурав хоногийн өмнө бүртгэж эхэлдэг. Мориныхоо сэрвээг хэмжүүлэх хүсэлтэй хүн байвал урд өдөр нь чөлөөтэй хэмжүүлэх боломжийг олгож байгаа. Тиймээс мориныхоо өндөрт эргэлзэж байгаа бол наадмын өмнө очоод хэмжүүлж болно. 

-Унаач хүүхдийн аюулгүй байдал, эрүүл мэндийг хэрхэн хангах тал дээр шинэ зохицуулалт бий юу?   

-Унаач хүүхдийн аюулгүй байдлыг хангахад тавигдах шаардлага бий. Дүрэмд уралдаанч хүүхдийн морь унах зөвшөөрлийг эцэг, эх асран хамгаалагчаас авсан, унаач хүүхдийн нас, уралдааны үед аюулгүй байдлыг хангасан малгай, өвдгөвч, тохойвч, даатгалыг бүрэн шалгаж баталгаажуулдаг. Эдгээрээс нэг л шаардлага хангаагүй бол мордуулахгүй. Хүүхдийн аюулгүй байдал, эрүүл мэндтэй холбоотой ямар нэг асуудал гарлаа гэхэд хууль хяналтын байгууллага шалгадаг. Уралдааны үед ямар морь түрүүлэв яаж давхив гэхээсээ илүү унаач хүүхдүүд маань аваар осолгүй ирэх нь хамгийн чухал шүү дээ.